чылдар төлгези
Араңарда күске чылдыг эр, кыс улузуңар бар болза арыныңарже үлежирин утпаңар.
"Херээженнер кандыг боорул? База оларнын аас-кежии кайдал? "
КҮСКЕ чылдыг кыс кижи Ай шолбанныг, Күскелер деп сылдыстарлыг. Ол чылын төрүттүнген херээжен кижиниң хевир-сыны, арын-шырайы чараш, кижилерниң кичээнгейин болганчок хаара туда бээр. Ооң сагыш-сеткили доктаамал эвес. Айның хонук, хүннер саннар аайы-биле өскерлип турар. Айның чаазында база эргизинде сузу бастынып калыр. Ай ортузунда аажызы сагыш-сеткили ышкаш кедергей чараш-чаагай, хей-аъды көдүрлүп келир.
Күске чылдыг херээженнерниң эки талалары хөй-даа болза, бачыттарга олар ыяап таваржы бээр. Ынчалза-даа олар аңаа бастырбас. Бодун үези кээрге туттунуп, харын-даа эдип-чазап-даа ап болур. Оларның сагыш-сеткили чечек ышкаш арыг, чараш болгаш бачыттардан дораан адырлып, уруг-дарыг божуп-чаяар салымындан черле чайлавастар.
Күске чылдыг херээженнер кымнарыл дээрзин билдине бергенде, олар боттарының аас-кежиин кайыын дилеп тып ап болурул? Күске чылдыг херээжен улус Пар, Улу, Сарбашкын, Ыт чылдыг эр улуска баар болза амыдырал-чуртталгазы бай-шыырак, хөглүг болур. Тоолай, Дагаа, Аът, Инек чылдыг кижилерден эрте-дээре чайлааны дээре. Бо чылда төрүттүнген эр улус силерниң амыдыралыңарга кандыг-даа хөглүг чүве экелбес.
Эдилелиңер кандыг болурул? Кызыл, өкпең-кызыл азы ховуларны эрте чазын каастай бээр өңнүг чечектер дег эртине эдилээр болза кончуг тааржыр. Бода, шээр малдың кайызын-даа азыраар болза, оларның ёзулуг-ла ээзи силер!
----------—
"Күске чылдыг эр чон кымнарыл, база аас-кежии чүдел?"
Күске чылдыг эр кижи Бүрбү шолбанныг, Күскелер деп сылдыстарлыг силер. Алыс бүдүжүңер оожум, топтуг-томаанныг, угаанныг, бодамчалыг, аас-кежиктиг чуртталгалыг.
Кижилерге төлептиг кылдыр көстүп, маажым аажылыг-даа болза, сеткил-сагыжы оожургал чок, үргүлчү бачыдаан, муңгаргай куюм сеткилге алзыптар. Ынчангаш ол колдуунда-ла уян хөөннүг. Ынчалза-даа ол белен-селен чүвеге бүзүревес, сезиглиг, хаалчак сеткилдиг. Бодун өскелерге бодаарга билиглиг, шыырак медерелдиг кижи кылдыр бодаар. Бай-шыырак, каас-чараш чуртталгага ынак. Экииргек, кедергей хүндүлээчел, холу боъш, харам сеткил мырыңай чок. Мугулай чөрүлдээге хөңнү чок, чөпшүл, кижилерниң аайынга кириичел. Эртем-билигге чүткүлү улуг, ыры-хөгжүмге ынак, уран-дарган холдуг.
Бода малды азыраар салымныг, чечек ышкаш өң-баазын азы бора өңнүг эртине эдилеп болур. Куш аңны аңнап болур, күске төрелдиг аң аңнавас ужурлуг.
Чылы чылдаш кижи азы Инек, Улу, Сарбашкын, Дагаа, Ыт, Хаван чылдыг херээжен улус алыр болза аскының кежии дадагалзал чок.
Тоолай чылдыг херээженден шуут чайлааны дээре. Ол улуг айыылды-даа онаап болур. Чылан чылдыг кысты алзыңза, ол кедергей аас-кежиктиг болур. Чүгле сеңээ өскерлири чадапчок. Аът чылдыгдан чарлыры магатчок
______________